Tematem niniejszego artykułu jest zjawisko agresji i przemocy w szkole oraz prawne metody ich zwalczania. Agresja i przemoc są poważnymi problemami występującymi w polskich szkołach. Agresja jest świadomym i zamierzonym zachowaniem, które ma na celu wyrządzenie szkody innej osobie. Agresja ma charakter incydentalny. Powtarzające się incydenty agresji mogą jednak prowadzić do przemocy. Przemoc rozumiana jest jako długotrwały proces wynikający z utrwalonych zachowań agresywnych. Od agresji przemoc odróżnia również przewaga sprawcy nad ofiarą (w przypadku agresji siły stron są wyrównane)[1].

Przemoc i agresja w szkole

Przemoc i agresja w szkole obejmują szerokie spektrum zachowań. Przemoc fizyczna może polegać np. na biciu, kopaniu, wymuszaniu pieniędzy czy niszczeniu własności. Przemoc psychiczna polega m. in. na wyśmiewaniu, grożeniu, wyzywaniu czy obrażaniu. Zachowaniami uważanymi za przemoc mogą być także gesty uznawane za obraźliwe czy wyrażające groźbę. Nękanie jednego ucznia przez innego może polegać również na zachęcaniu innych osób do atakowania ofiary, rozpowszechnianie plotek na jej temat czy wykluczanie jej z grupy[2].

Szkolna przemoc może mieć negatywny wpływ na życie ofiary w przyszłości. Z psychologicznego punktu widzenia skutkami przemocy w szkole mogą być zamknięcie się dziecka w sobie, depresja, fobie, niska samoocena, problemy wychowawcze, trudności w nauce, wagarowanie itp. Prześladowanie przez rówieśników może doprowadzić zaszczute dziecko do samobójstwa lub próby samobójczej[3].

Sprawca, który ukończył 17 lat, odpowiada na zasadach określonych w Kodeksie Karnym lub w Kodeksie Wykroczeń. W przypadku, gdy sprawca przemocy w szkole ukończył 13 lat, lecz nie ukończył 17, odpowiada on na przepisów Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich (uopwsn za czyn karalny. Czynem karalnym jest każde przestępstwo albo niektóre wykroczenia, które są wymienione w art. 1 § 2 pkt 1 lit b uopwsn[4]. Jeżeli nękanie dziecka przez rówieśników ma charakter uporczywy i wzbudza w nim poczucie zagrożenia, to mamy wtedy do czynienia z czynem karalnym z art. 190a kk. Szkolna przemoc może również wyczerpywać znamiona znęcania się psychicznego lub fizycznego, o którym mowa w art. 207 kk. Pokrzywdzonym przestępstwem stalkingu z art. 190a kk może być każdy. Z kolei w sprawie o znęcanie się pokrzywdzonym mogą być jedynie osoby ściśle określone w przepisie art. 207 kk – są nimi między innymi małoletni. Znęcanie polega na umyślnym zadawaniu bólu fizycznego lub dolegliwych cierpień psychicznych, jednorazowym lub powtarzającym się, lecz intensywnym i rozciągniętym w czasie[5].

Wobec nieletniego, który dopuszcza się przemocy szkolnej, sąd rodzinny może zastosować szereg środków wychowawczych. Zgodnie z art. 6 uopwsn, sąd może udzielić nieletniemu upomnienia, zobowiązać go do określonego zachowania, ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekunów, orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego, zastosować nad nim nadzór kuratora. Sąd może również orzec środek poprawczy w postaci umieszczenia nieletniego w zakładzie poprawczym[6].

Ochronę przed przemocą szkolną gwarantują także przepisy prawa cywilnego. Art. 24 Kodeksu cywilnego (kc) zapewnia bowiem ochronę dóbr osobistych, które przysługują każdemu człowiekowi bez względu na wiek. Dobrami osobistymi według art. 23 kc są zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko bądź pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska. Osoba, której dobro osobiste zostało zagrożone działaniem innej osoby, może żądać zaniechania tego działania. Osoba, której dobro osobiste zostało naruszone, może żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, złożyła oświadczenie o odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie (chodzi o przeproszenie poszkodowanego). Jeżeli w wyniku naruszenia dóbr osobistych powstała szkoda majątkowa, poszkodowany może dochodzić swoich praw na zasadach ogólnych. Zgodnie z art. 415 kc, kto wyrządził szkodę ze swojej winy, obowiązany jest do jej naprawienia (zasada ta nie dotyczy jednak małoletnich, którzy nie ukończyli 13 lat – art. 426 kc)[7].

[1]     Czemierowska-Koruba E., Agresja i przemoc w szkole, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2015,  s. 5-6.

[2]     Kołodziejczyk J., Agresja i przemoc w szkole. Konstruowanie programu przeciwdziałania agresji i przemocy w szkole, NOPN „Sophia”, Kraków 2004, s. 9.

[3]     Michno-Wiecheć B., Przemoc w szkole – przykłady, przyczyny i skutki, https://www.psychologiczny.com.pl/art/105,przemoc-w-szkole-przyklady-przyczyny-i-skutki , dostęp 19.02.2018 r.

[4]     Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o  postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. 1982 Nr 35 poz. 228).

[5]     Gardocki L., Prawo karne. 14 wydanie zmienione, Warszawa 2008, s. 267.

[6]     Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o  postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. 1982 Nr 35 poz. 228).

[7]     Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 Nr 16 poz. 93).